«جایگاه پژوهش در قرآن کریم»
قسمت پایانی:
نتیجه گیری
از آنچه گذشت دانسته می‌شود، از منظر قرآن انسان در جمیع شئون و ارتباطات خود موظف است بر اساس تحقیق و پژوهش راه خود را طی کند. اگر چه لفظ پژوهش در کلام الهی ذکر نشده، اما الفاظی همچون تفکر،تعقل، تدبر و تذکر در بیش از حدود 300 آیه از قرآن ما را رهنمون می‌سازد که تا چه اندازه خداوند به امر تحقیق و پژوهش و در نتیجه یافتن راه‌های حقیقت تاکید دارد. در احادیث نیز به این مسأله مهم در موارد متعددی اشاره گردیده است مانند: «اطلبوا العلم و لو بالصین فان طلب العلم فریضة علی کل مسلم؛ دانش و تحقیق را فرا گیرید اگرچه در کشور چین باشد؛ زیرا فراگیری علم بر هر فرد مسلمانی واجب است».[[1]]
بیشترین حجم آیات قرآن دعوت به تذکر است یعنی یادآوری هر آنچه که خداوند در فطرت پاک و سرشت انسان به ودیعت نهاده است و متذکر شدن (گذری داشتن، پژوهشی انجام دادن) در زمینه آیات انفسی و آیات آفاقی خداوندی.
به طور خلاصه اگر بخواهیم اهمیت امر پژوهش را از دیدگاه قرآن بیان کنیم شاید بتوان به یک آیه از قرآن اشاره کرد: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون» (یوسف/2).
در این آیه شریفه خداوند تمامی هدف از انزال قرآن را، متذکر شدن مردم، تعقل، پژوهش و تحقیق در مضامین این کتاب الهی بر می‌شمارد.
تعقل، تفکر، تذکر و تدبر از جمله عباراتی ثقیل است که در اصطلاحات دنیای امروز مورد ملعبه بسیاری با اهدافی متفاوت قرار گرفته است و از آن جمله اینکه از این الفاظ با معانی آزاداندیشی قلم، فکر، اندیشه و سخن یاد می‌گردد. غرب و شرق دست به دست هم داده و شبهه‌ای پیرامون قرآن کریم و دین مبین اسلام ایراد کرده‌اند و آن این است که آزاداندیشی با تمامی ابعادش در اسلام یافت نمی‌شود. در حالی که بسیاری از آیات قرآن و از جمله آیه فوق خداوند به صراحت اعلام می‌کند که هدف از انزال قرآن، تعقل و تدبر و به عبارتی آزاداندیشی در معارف الهی است. البته آزاداندیشی در چارچوب دینی و منطقی و در راستای به سعادت رساندن بشر.
شهید مطهری در این زمینه سخنی بسیار مهم ایراد کرده است:
«وجه امتیاز اسلام با ادیان دیگر مخصوصا مسیحیت همین است که از نظر اسلام اصول عقاید جز از طریق تفکر و اجتهاد فکری جایز نیست. اما اصول دین مسیحی، ماورای عقل و فکر شناخته شده است».
همچنین ایشان می‌افزاید:
«می‌توان از حدود شصت، هفتاد آیه قرآن را نام برد که در آنها به مساله تعقل اشاره شده است».
امروزه همگان براهمیت پژوهش، علم و فناوری و برنامه‌ریزی امور بر مبنای دستاوردهای علمی معترفند. عمل بر مبنای پژوهش و دستاوردهای علمی به لحاظ جلوگیری از اتلاف منابع و امکانات، افزایش دقت و سرعت و در نتیجه افزایش بهره‌وری در حوزه‌های مختلف کاری از ضرورت‌های زندگی بشر در دنیای کنونی است. در باب پژوهش و تحقیق مطالب علمی زیادی بیان می‌شود، اما با اطمینان باید گفت: پژوهش زیربنای توسعه است و مبنای اصلی حرکت به سمت توسعه و تعالی در زندگی انسان است.
در نتیجه؛ تحقیق و پژوهش را می‌توان عنصر نجات دهنده انسان و عامل رشد و تکامل و دست یافتن وی به زندگی آرمانی رو به تعالی دانست.
به امید آن روزی که همه مسلمانان و مردم جهان در تمام امورات زندگی خود، با آگاهی و تحقیق و پژوهش از مسیر قرآن و اسلام و دین ناب محمدی قدم برداشته و به اهداف والای حیات و خلقت که همانا عبادت و بندگی آگاهانه و با شناخت خداوند جل و علی بوده و در نهایت به سعادت و رستگاری نائل آیند.
محمد اسحاق رحیمی
کابل – رمضان المبارک 1435 ه.ق
فهرست منابع
-
قرآن کریم.
-
ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج11، ج14، ج19.
-
شیخ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل تفسیر آیه 9 سوره زمر.
-
علامه طباطبایی، تفسیر المیزان جلد 12 صفحه 210.
-
جامع التفاسیر، نرم افزاری نور، نسخه 1.
-
دشتی، محمد، شرح نهج‌البلاغه / نامه 31.
-
آمدی، شرح غرر الحکم ج 7 ،. حدیث 10349، 9940 ، حدیث 2198 ، حدیث 8985، حدیث 9028.
-
تحف العقول ص 164.
-
جامع الاخبار ص 39.
-
رمضانی، حسین علی، ابعاد مختلف تحقیق و پژوهش در آموزه‌های دینی با رویکرد مفهوم شناسی، مقاله 7، دوره 5، شماره 10، تابستان 1391، صفحه 205.
-
ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج 3، ص 2070، ح 13740.
-
علامه مجلسی، بحار الانوار ج 2، ج 57، ج 70، ج 71.
-
غرر الحکم و دررالکلم، ج1 حدیث 330.
-
کافى، جلد اول باب صفة العلم و فضله، حدیث 7. ، ج 2
-
کنزل العمال ح 5719.
-
مجموعه ورام ص 255.
-
مستدرک الوسائل ج 1 ص 90.
-
منصوریان، یزدان. «پایبندی به اخلاق علمی و پیشگیری از فریبکاری در سایه علم». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا، سخن هفت، شماره 35،20 تیر 1390.
-
واحدجوان، وحید، آداب و اخلاق پژوهش در اسلام.
