نام گذاری شب های محرم و صفر

نام گذاری این شب ها به طور تعیّنی و با گذشت زمان صورت گرفته است و واضع خاصی ندارد. این کار از ناحیه ی مدّاحان و ذاکران اهل بیت علیهم السلام به تقلید از شب های خاصی مانند: عاشورا و تاسوعا انجام گرفته است. این نام گذاری بر اساس جایگاه شهیدان کربلا، نزدیکی هر یک از آنان به نقطه ی وحدت بخش کربلا؛ یعنی امام حسین علیه السلامو هم آهنگی شور و التهاب مراسم و روضه ی آنان با مرکز شور آفرین شب عاشورا، صورت می گیرد. هم چنین دیگر شب های ماه محرم و شب های ماه صفر، دهه ی عزاداری حضرت زهرا علیهاالسلام و امیر المؤمنین علیه السلام، به تقلید از این شب ها نام نهاده شده است.
ترتیب متعارف شب های دهه ی اول ماه محرم به قرار زیر است:
شب اول ـ مسلم بن عقیل علیه السلام
شب دوم ـ ورود به کربلا
شب سوم ـ حضرت رقیه علیهاالسلام
شب چهارم ـ فرزندان حضرت زینب علیهاالسلام، حضرت حر علیه السلام، فرزندان مسلم علیهماالسلام.
شب پنجم ـ عبدالله بن حسن علیه السلام، حضرت زهیر علیه السلام، حضرت حبیب بن مظاهر علیه السلام.
شب ششم ـ قاسم بن الحسن علیه السلام.
شب هفتم ـ حضرت علی اصغر علیه السلام.
شب هشتم ـ حضرت علی اکبر علیه السلام.
شب نهم ـ حضرت عباس علیه السلام (شب تاسوعا).
شب دهم ـ حضرت امام حسین علیه السلام، وداع، (شب عاشورا).
شب یازدهم ـ شام غریبان.
شب دوازدهم ـ حضرت امام سجاد علیه السلام.
دیگر شب های محرم نیز نام گذاری و ترتیب دقیقی ندارد، ولی اجمال آن به قرار زیر است:
دروازه ی کوفه، تنور خولی، مجلس عبیدالله، دیر راهب نصرانی، دروازه ی شام، مجلس یزید، دو راهی کربلا، اربعین حسینی علیه السلام، بازگشت به مدینه، بشیر و... .
در ایام فاطمیه علیهاالسلام نیز نام گذاری های زیر وجود دارد که معمولاً در هر دو روایت شهادت، پنج شب عزاداری بر پا می شود و شب شهادت، واپسین شب عزاداری است.
عنوان های ایام فاطمیه این گونه است:
شب اول ـ آتش زدن خانه، روضه ی در و دیوار.
شب دوم ـ کوچه ی بنی هاشم.
شب سوم ـ بستر.
شب چهارم ـ شهادت.
شب پنجم ـ شام غریبان.
هم چنین ترتیب ایام شهادت امیر المؤمنین علی علیه السلام به شرح زیر است:
شب اول ـ ضربت خوردن.
شب دوم ـ بستر.
شب سوم ـ شهادت.
معمولاً رسم بر این است که در پایان عزاداری دهه های فاطمیه و ماه رمضان، شب آخر را به حضرت عباس علیه السلاماختصاص می دهند یا این که در پایان مجلس آن شب، به پاس فداکاری ایشان در نبرد تاریخ ساز کربلا، توسلی به پیشگاه آن حضرت انجام می گیرد.
باید دانست اشعار، مراثی ،نوحه ها و موضوع سخنرانی در هر شب بر محور همان نام گذاری است و بیش تر نذرها و هدیه های مردم نیز به تبرّک نام همان شب صورت می گیرد.

برگرفته از کتاب: هودج خون (گذری بر عزاداری و نامگذاری شب های محرم) نوشته ابوالفضل هادی منش